Monografija hrama
Preobraženja Gospodnjeg

Donosimo kratki osvrt Nade Beroš, istoričarke umjetnosti, na monografiju Sabornog hrama Preobraženja Gospodnjeg u Zagrebu, autora prof. dr Dragana Damjanovića. 

Krajem prošle godine izašla je iz štampe opsežna monografija Saborni hram Preobraženja Gospodnjeg i baština Srpske pravoslavne Crkvene opštine u Zagrebu. Autor monografije je dr Dragan Damjanović (1978.), ugledni istoričar umjetnosti i redovni profesor na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Inicijalno, knjigom se željela obilježiti 150. godišnjica završetka izgradnje sadašnjeg zagrebačkog pravoslavnog hrama Preobraženja Gospodnjeg (1866.), ali se, zbog opsežnosti posla, te potrebe da se u nju uključi i novo poglavlje vezano za oštećenja na baštini Srpske pravoslavne crkvene opštine Zagreb, nakon zagrebačkog potresa u martu 2020, posao odužio. Budući da se 2021. navršava 90. godišnjica od utemeljenja Zagrebačke eparhije (1931.) ovom će se knjigom sada moći dostojno proslaviti i taj jubilej.

Autor precizno, argumentovano i nadahnuto ispisuje istorijat pravoslavne zajednice i njenih hramova u Zagrebu, istovremeno problematizujući do sada nedovoljno poznate događaje, aktere, umjetnike, arhitekte i slikopisce.

Reprezentativno izdanje od 560 stranica s bogatim ilustracijama onodobnog i savremenog stanja pravoslavne baštine u Zagrebu i Zagrebačkoj eparhiji nastajalo je tokom proteklih desetak godina, a u središtu knjige povijest je podizanja i opremanja hrama Preobraženja Gospodnjeg, po mnogu čemu jedinstvenog u ovom dijelu Evrope. Na naučno utemeljenim i višestruko provjerenim informacijama iz različitih izvora, koristeći se opsežnom stručnom literaturom, pedantnim pregledom tadašnje štampe, kroz često puta mukotrpan terenski rad, a ponajviše i ponajprije zahvaljujući iščitavanju bogatog Arhiva Srpske pravoslavne crkvene opštine, autor precizno, argumentovano i nadahnuto ispisuje istorijat pravoslavne zajednice i njenih hramova u Zagrebu, istovremeno problematizujući do sada nedovoljno poznate događaje, aktere, umjetnike, arhitekte i slikopisce, čija djela vape da budu obrađena u nekim novim monografijama.

Podjednako za stručnjake, kao i za široku publiku, Damjanovićeva monografija donosi brojna otkrića, nove podatke i autorstva, propituje ustaljene prosudbe o veličinama poput, na primjer, arhitekata Hermana Bolea (1845-1926.) i Stanka Kliske (1896-1969.), najvažnijih graditelja i obnovitelja Sabornog hrama, razotkrivajući na epsko-detektivski način burnu svakodnevicu Srpske pravoslavne crkvene opštine Zagreb na kraju XIX i u prvoj polovini XX stoljeća, te nas podsjeća kako se ona nosila s vrlo sličnim problemima kakvi postoje i danas.

Reprezentativno izdanje od 560 stranica s bogatim ilustracijama onodobnog i savremenog stanja pravoslavne baštine u Zagrebu i Zagrebačkoj eparhiji nastajalo je tokom proteklih desetak godina.

Knjiga je namijenjena najširem krugu čitatelja, pregledna je i pristupačna svima koje zanima istorijat Zagreba, a posebno nedovoljno poznata povijest njezine pravoslavne zajednice i ključnih protagonista, koji su u proteklim stoljećima bitno oblikovali i hrvatsku povijest, arhitekturu i urbanizam, ali i ekonomiju, politiku, svakodnevicu… Bez uljepšavanja i izbjegavanja „teških tema“, riječima autora, nastojalo se “prikazati njezinu bogatu prošlost, kontekstualizirati je sa zbivanjima u srednjoevropskoj umjetnosti toga vremena i pokazati koliko je njezina povijest povezana s povijesti grada Zagreba.“

S pravom je zaključio tadašnji mitropolit Porfirije, sadašnji patrijarh srpski, u predgovoru knjige: „I ova monografija, kao i naša svakodnevica, svjedoči o tome kako su pravoslavni saborni i parohijski hram i cijela Mitropolija zagrebačka mjesto molitvenog, liturgijskog života, i odatle njegovanja duhovnog i nacionalnog identiteta, pri čemu je to istovremeno, a ništa manje, mjesto susreta pravoslavlja i katoličanstva, Istoka i Zapada, mjesto koje neprekidno koristi priliku da radi na produbljivanju međusobnog razumijevanja i dijaloga dvije hrišćanske crkve i naša dva naroda“.

Nada Beroš,

povjesničarka umjetnosti

Knjigu, latinično i ćirilično izdanje, moguće je kupiti u crkvenoj prodavnici u Preobraženjskoj ulici po cijeni od 350 kuna ili naručiti slanjem elektronske pošte na spco.zagreb@gmail.com

Kratke informacije:

Autor: Dragan Damjanović
Naslov: SABORNI HRAM PREOBRAŽENJA GOSPODNJEG I BAŠTINA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVENE OPŠTINE U ZAGREBU
Izdavač: Srpska Pravoslavna Crkva u Hrvatskoj, Eparhija zagrebačko-ljubljanska, Crkvena opština Zagreb
Za izdavača: Arhijerejski namjesnik protojerej-stavrofor Duško Spasojević
Predgovor: Mitropolit zagrebačko-ljubljanski dr Porfirije (Perić)
Urednik: Žorž Draušnik
Grafičko oblikovanje: Lešićka
Prijevod sažetka na engleski: Željka Miklošević
Tiraž: 1000
Tisak: Printera
Zagreb, 2020.