Arhimandrit Danilo: Slava u Marči

Po blagoslovu Njegovog Preosveštenstva Episkopa dr Kirila, administratora eparhije Zagrebačko-ljubljanske, a povodom Prestone Slave bivšeg istorijskog manastira i eparhije marčanske u mjestu Stara Marča, čast mi je bila služiti u kapeli koja se nalazi na mjestu tog manastira.

Koliko nam je poznato iz arhivske građe i dostupne literature, manastir Marču posvećen svetom Arhangelu Gavrilu podigao je mitropolit Gavrilo Avramović 1578. godine.

Naime, mitropolit dabrobosanski Gavrilo, pećki egzarh dalmatinski, morao je pred najezdom i zulumom Osmanlija prebjeći u Habzburšku carevinu. Sa njim je izbjeglo i sedamdeset kaluđera iz manastira Rmnja (Kašić).

Nastanili su se u ove, tada puste, krajeve gdje je već bilo srpskih graničara koje su prihvatile habzburške vlasti radi odbrane carske granice.

Dakle na prostoru Stare Marče nastao je i manastir. Impozantan građevinski, od velikog kulturno nacionalnog značaja, kao tada najsjevernije utočište i pravoslavno vjersko prosvjetno i nacionalno sjedište. Potvrđeno Carskim poveljama, manastir je u to vrijeme posjedovao: „170 jutara šume, sedam jutara oranica, 100 jutara livade, 150 jutara vinograda. Na obližnjem brdašcu bilo je i monaško groblje sa kapelom. U neposrednoj blizini je i manastirski izvor, a sto metara niže prilično velika dva ribnjaka. Sve se to još danas može raspoznati, ali čije je vlasništvo ne znamo.

Ukratko, ubrzo poslije pogubljenja grofova Zrinskih i Frankopana, manastir i eparhija dolaze pod pritisak da sklope uniju s Rimokatoličkom crkvom. Dolazilo je i do krvavih obračuna. Manastir je bio prepušten grkokatolicima, ali ga konačno pravoslavni vraćaju. Međutim naredba je bila da se manastir ponovno vrati grkokatolicima, što se nije desilo. Napokon, 28.(17.) juna 1739. godine manastir Marča je potpuno spaljen i srušen, te je nakon pokušaja obnove na kraju predan rimokatolicima, koji su ga nakon nekog vremena napustili. Kaluđeri su vredne sasude i dokumenta preneli u manastir Lepavinu.

Godine 1672., marčanski su kaluđeri okovani odvezeni u Križevce, a sa njima i nekoliko monaha Lepavinskih, te još i Gomirskih (sedam) kaluđera sa igumanom. Svi su okovani na galijama i ubijeni na Malti u zalivu Punta Krišto.

Manastir Marča ostaje vjekovno zgarište, a okolni pravoslavni srpski narod koji se odupro uniji ne prepušta to osveštano mjesto zaboravu.

Vijekovima je dolazio naš narod i na ruševinama i ostacima manastira na dan svetog Arhangela Gavrila i sada sa lepavinskim monasima služio svetu Liturgiju i pominjao svoje žive i mrtve pretke, a posebno svoje svete episkope i postradale kaluđere.

Godine 1925., Srpska Pravoslavna Crkva, Eparhija pakračka, uz pomoć ostatka vjernog naroda, na mjestu nekadašnjeg oltara velike crkve zida malu kapelu dimenzija dva sa tri metra, koja još i danas postoji. To je jedini spomen na nekadašnji manastir. Danas o ovoj spomen kapeli brine jerej Dragan Topić, paroh u Narti.

Na samo sto metara od naše, u novije vrijeme podignuti su i grkokatolička kapela i objekat.

Pored same naše arheologije i spomen kapele urađen je novi put za brežuljak nekadašnjeg manastirskog groblja.

Na izvoru je donedavno bila kamena ploča sa ćirilićnim natpisom, sada je betonska široka cijev, bez vidljivog natpisa. Voda teče prema jezercu koje se još uvijek zove Ribnjak.

Ispred kapele svetog Arhanđela izrađena je nevelika nadstrešnica u pravcu sjever-jug, veličine tri sa pet metara, udaljena od zapadnih vrata kapelice otprilike sedam metara.

Na crkvenoj livadi zasađeno je stotinjak šljiva koje su stare desetak godina.

Kao što je vjekovna praksa, otac Dragan pripremio je sve potrebno za crkvenu slavu koja se obilježava svake godine u nedjelju najbližu datumu svetog Arhangela. Organizovao je ono malo pravoslavnog naroda, odredio kuma slave za godinu dana, a sadašnji kumovi su pripremili predivnu trpezu ljubavi u navedenim uslovima, spremili slavsko žito i neobično lijep slavski kolač. Sve po običaju za krsnu slavu pripremila je gospođa Ljilja sa svojim suprugom.

Prema podacima dr. Dušana Kašića, cijeli taj kraj je u 17. vjeku bio pravoslavan te je davao grofovima Zrinskim i Frankopanskim do 700 graničara.

U okolnim selima još ima šest pravoslavnih srpskih crkava, ali naroda nema.

Sveta liturgija počela je u 10 sati, a služili smo je sa ocem Draganom Topićem i đakonom Petrom Kozakijevićem.

Za pjevnicom je bio jerej Ljubiša Miodragović, donedavni paroh, inače dobrog sluha i glasa. Nas kao poklonika iz Zagreba bilo je oko četrdesetak sa lokalnim narodom i mnoštvom djece, te je liturgijsko sabranje činilo oko 60 duša. Bilo je neobično toplo vreme.

Naš liturgijski skup bio je u molitvenom osjećaju. Mnogo se naroda pričestilo. Ono što je kod našeg naroda živo opštenje je okretanje slavskog kolača, i tu zajednica nekako živne, postane aktivna i molitveno slobodna, to je neki naš srpski specifikum.

Podjela nafore, kolača i slavskog žita kao da zbliži sve, i djecu i odrasle, što u drugim crkvama nije slučaj.

Govorio sam o svetim Arhangelima i njihovoj svetoj ulozi u domostroju spasenja, ali sam govorio i o istorijatu ovog svetog mjesta i njegovoj ulozi u spasenju pravoslavne vjere, te o našem nacionalnom ponosu i viteštvu koje je ovdje završilo mučeništvom. To jest o svjedočanstvu prave vjere i Gospoda našega Isusa Hrista, i čekanju vaskrsenja mrtvih.

U neobičnim uslovima i neobičnoj ljetnoj žegi, lokalna crkva je predivno i otmeno organizovala agape nad kostima mučenika i to smo svi osjetili, posebno gosti iz Rusije, i braća i sestre rimokatolici koji su se okupili da sa nama proslave spomen bestelesnih sila i uveličaju praznik.

Molitveni skup razišao se u popodnevnim časovima duhovno ukrepljen Hristovom ljubavlju.

Arhimandrit Danilo Ljubotina