Sveti Dositej Niški i Zagrebački – služitelj mira i ljubavi

Njegova Svetost Patrijarh srpski g. Porfirije je otvorio 14. maja 2025. godine u Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve u Beogradu izložbu povodom 80 godina od upokojenja Svetog ispovednika Dositeja Niškog i Zagrebačkog pod nazivom „Služitelj mira i ljubavi“ autora prezvitera Dalibora Midića, đakona Budimira Kokotovića i gđe Zvezdane Ostojić.

Svaki narod u svojoj istoriji ima velike ljude koji nadahnjuju epohu, stvaraju prekretnice i čak određuju tok istorije. Obično su to one snažne ličnosti koje iz nedara naroda, kao poslanici Božji, pokreću žive snage duha i utkivaju ih u tokove svetske istorije. U plejadi znamenitih arhijereja vaspostavljene Srpske Patrijaršije između dva svetska rata, pored Svetog vladike Nikolaja Velimirovića i Svetog vladike Irineja Ćirića, zlatnim slovima upisano je i ime Svetog ispovednika Dositeja Vasića.

Srpska Pravoslavna Crkva ove godine molitveno obeležava veliki i značajan jubilej  – 850 godina od rođenja Svetog Save, prvog Arhiepiskopa srpskog, ali se seća i duhovnih sinova naše Svetosavske Crkve – među kojima je i Sveti ispovednik Dositej Niški i Zagrebački. Čitav ovozemljski život episkopa Dositeja bio je protkan Jevanđeljem Hristovim, po kojem je hodio uskim i trnovitim putem, u teškim vremenima na prekretnici svetskih tokova istorije. Kroz poslušnost i vernost svojoj Crkvi, Bog mu je od rane mladosti darovao mnogobrojne talante koje je umnožavao kako u svojoj zemlji tako i u mnogim evropskim i svetskim naučnim i kulturnim prestonicama sve do daleke Indije. Svuda gde je hodio, sejao je seme iskrene vere i ljubavi neumorno radeći na Njivi Gospodnjoj. To seme i danas daje dobre plodove ne samo u eparhijama u kojima je stolovao, već i u vasceloj Pravoslavnoj Crkvi.

Svečano otvaranje izložbe je održano u atrijumu Muzeja Srpske Pravoslavne Crkve, gde je Njegovu Svetost Patrijarha srpskog g. Porfirija i saborske Oce dočekao hor Bogoslovije Svetog Save pod upravom prof. Branka Tadića pojući Ton Despotin, Vaskršnji tropar i tropar Svetom Dositeju.

Otvarajući izložbu i pozdravljajući arhijereje i mnogobrojnu publiku, Svetejši Patrijarh je poručio:

„Visokopreosvećena i preosvećena braćo arhijereji, časni oci, braćo i sestre, u ime svih hvala Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve što je organizovao ovu izložbu. Hvala i Mitropolitu  niškom Arseniju i Episkopu administratoru zagrebačko-ljubljanskom Kirilu što su učinili sve da ova izložba bude organizovana ovde danas i da se blagodaću Božjom i molitvama Svetog Dositeja okupimo na ovoj izložbi. Hvala Svetom Dositeju Niškom i Zagrebačkom na svemu što je učinio i čini za našu Crkvu, a uznoseći molitve njemu molimo ga da se on za nas moli Gospodu moli i tim molitvenim raspoloženjem otvaram ovu izložbu“.

Nadahnutim rečima prisutnima se obratio i Njegovo Visokopreosveštenstvo Mitropolit niški g. Arsenije:

„U mnogim burnim godinama, koje su obeležile kraj XIX i početak HH veka, njegova svetost i njegova svetlost je svetlila, svedočeći Gospodnje reči da se grad ne može sakriti kada na gori stoji. Velika ljubav ovog duhovnog gorostasa prema njegovoj pastvi, njegova energičnost i spremnost na žrtvu za svoje bližnje ostavljaju utisak i na ruskog konzula Grigorija Nikolajeviča Trubeckog, koji je jednom prilikom prestolonasledniku Aleksandru Karađorđeviću u vreme Prvog svetskog rata rekao: „Vredelo je doći u Srbiju makar samo zbog toga da bi se upoznao episkop Dositej”. Njegovo svestrano obrazovanje, misionarski darovi, ljubav prema svom narodu, ljubav prema monaštvu čiji je obnovitelj bio, potrebitima i prognanima, sve ljude sa kojima se sretao nije ostavljalo ravnodušnim… Pravoslavna Eparhija niška, blagodarna je Njegovoj Svetosti Patrijarhu srpskom g. Porfiriju na blagoslovu i inicijativi da u prestonom gradu Beogradu, u Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve, najvećem baštiniku i čuvaru naše duhovne prošlosti, večeras predstavi lik i delo velikog Svetitelja i Jerarha naše Svete Crkve“.

O značaju arhipastirskog rada Svetog Dositeja, prvog Mitropolita Eparhije zagrebačke u periodu od 1933. do 1941. godine, kao i njegovom mučeničkom stradanju, biranim rečima prisutnima se obratio Episkopa buenosajireskog i južno-centralnoameričkog g. Kirila, administrator Eparhije zagrebačako-ljubljanske.

U nastavku večeri Mešoviti hor Bogoslovije Svetog Save i Muzičke škole „Mokranjac“ pod rukovodstvom prof. Branka Tadića izveo je kompozicije „Mileševka“ Mihajla Kečkeša u aranžmanu prof. Branka Tadića i „Pobednu pesmu“ kompozitora Đorđa Stankovića, dok je Vizantijski hor Bogoslovije Svetog Save pod rukovodstvom prof. Jovana Rakočevića izveo dve pesme Vaskršnjeg kanona i „Angel vopijašče“.

Na kraju programa, autori izložbe proveli su Njegovu Svetost Patrijarha, visokopreosvećene i preosvećene arhijereje i ostale zvanice u izložbeni muzejski deo, gde su pružili detaljna objašnjenja izloženih eksponata. Posetioci su imali priliku da pogledaju lične predmete, fotografije, dokumenta, kao i video zapise koji svedoče o divnom ispovedniku Hrista Gospoda, svedoku krstovaskrsne Pashe, prelaska kroz tamu ovog sveta i stradanja u radost Gospoda u tajni Hristovog Vaskrsenja. Nažalost, lična svojina Svetog ispovednika Dositeja bila je otuđena i uništena još za njegovog života u vihorima Balkanskih ratova, Prvog i Drugog svetskog rata, ali je stradala i po njegovom upokojenju u ratnim dešavanjima na prostoru bivše Jugoslavije devedesetih godina prošlog veka. Ljubavlju i trudom autora izložbe, prikupljeni su najznačajniji sačuvani eksponati koji na najbolji način danas svedoče o ovoj svetoj ličnosti. Pažljivim odabirom za potrebe izložbe korišćeni su fondovi Arhiva Svetog Arhijerejskog Sinoda, Muzeja Srpske Pravoslavne Crkve, Muzeja crkvenih starina Eparhije niške, Muzeja i Arhiva Eparhije zagrebačko-ljubljanske, manastira Vavedenja Presvete Bogorodice u Beogradu, Muzeja grada Beograda, Biblioteke Srpske Patrijaršije, Biblioteke Matice srpske, Jugoslovenske kinoteke, Hrvatskog državnog arhiva, kao i privatnih kolekcija Nebojše Pančića i dr Pavla Mareka (Češka Republika).

Izložba „Služitelj mira i ljubavi“ traje u Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve do 20. juna 2025. godine.

***

Mitropolit Dositej (u miru Dragutin) je rođen 5. decembra 1887. godine u Beogradu kao jedino dete Janićija i Roksande Vasić. Osnovnu školu i šest razreda Gimnazije završio je u rodnom gradu, posle čega pohađa Beogradsku bogosloviju. Kao učenik Bogoslovije primio je monaški postrig 1898. godine u manastiru Manasiji. Naredne godine je rukopoložen u čin jerođakona i jeromonaha. Kijevsku duhovnu akademiju sa stepenom magistra bogoslovlja završio je 1904. godine, a zatim odlazi na studije bogoslovskih i filozofskih nauka u Berlinu i Lajpcigu. Po povratku je postavljen za suplenta Beogradske bogoslovije, a dve godine kasnije odlazi na Sorbonu, gde nastavlja studije iz socijalnih nauka. Krajem 1910. godine odlazi na studije u Ženevu gde boravi do početka Balkanskog rata.

Sveti Arhijerejski Sabor Kraljevine Srbije ga je izabrao za Episkopa niškog početkom maja 1913. godine. Za episkopa je hirotonisan u Sabornom hramu u Beogradu 12. maja iste godine od Mitropolita beogradskog Dimitrija Pavlovića. Ustoličen je u Nišu na praznik Silaska Svetog Duha – Pedesetnica, 2. juna 1913. godine. Za vreme Prvog svetskog rata podelio je sudbinu sa svojom pastvom i bio interniran u bugarski logor gde je ostao sve do 1918. godine. U vreme vaspostavljanja redovnog stanja u Srpskoj Pravoslavnoj Patrijaršiji posle Prvog svetskog rata, episkop Dositej zauzima položaj potpredsednika Središnjeg Arhijerejskog Sabora i u tom svojstvu učestvuje u pregovorima sa Carigradskom Patrijaršijom oko dobijanja Tomosa. U Eparhiji niškoj je ostavio neizbrisiv trag na obnovi duhovnog života, podižući nove i obnavljajući stare hramove, zidajući domove i sirotišta. Zanovio je sveštenstvo i dao veliki doprinos u obnovi srpskog ženskog monaštva. Bio je predsednik, član ili pokrovitelj mnogobrojnih dobrotvornih ustanova i organizacija širom Kraljevine Jugoslavije. Njegova pastirska delatnost bila je ispunjena plodotvornim misionarenjem među Česima i Slovacima, kao i učestvovanjem u organizaciji Srpske Pravoslavne Crkve u Prikarpatskoj Rusiji i Čehoslovačkoj. Kao izaslanik Svetog Arhijerejskog Sinoda učestvovao je na raznim konferencijama u mnogim evropskim gradovima.

Osnivanjem Eparhije zagrebačke 1931. godine, jednoglasno je izabran za Mitropolita te eparhije sa sedištem u Zagrebu. Ustoličen je 9. aprila 1933. godine u zagrebačkom Sabornom hramu Preobraženja Gospodnjeg. Plodotvorni arhipastirski, misionarski i haritativni rad mitropolit Dositej je nastavio na prostorima Mitropolije zagrebačke. U Zagrebu je osnovao prvi ženski manastir posvećen Svetoj Petki, radeći na osposobljavanju pravoslavnih monahinja za rad u bolnicama i sirotištima. Misionario je među Slovencima, a 1936. godine posetio je i daleku Indiju. Kao Mitropolit zagrebački, administrirao je eparhijama Gornjokarlovačkom (1936-1938) i Banjalučkom (1938-1939), a više godina je pomagao ostarelom episkopu Mironu Nikoliću u vršenju episkopske službe u Eparhiji pakračkoj. Za vreme bolesti patrijarha Varnave Rosića, kao najstariji član Sinoda upravljao je poslovima Srpske Pravoslavne Crkve, a posle patrijarhovog upokojenja, do izbora patrijarha Gavrila 1938. godine, administrirao je Arhiepiskopijom beogradsko-karlovačkom i bio čuvar Patrijaršijskog trona. Ubrzo po stvaranju Nezavisne Države Hrvatske, u jeku hapšenja viđenijih Srba, mitropolit Dositej je utamničen u Zagrebu. Od ustaša fizički i psihički maltretiran, u teškom i besvesnom stanju je prebačen u Beograd. Od posledica zatvorskog mučenja upokojio se 13. januara 1945. godine u manastiru Vavedenju na Senjaku, gde je i sahranjen.

Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve je proglasio  1998. godine Mitropolita zagrebačkog Dositeja Vasića za ispovednika vere pravoslavne, sa datumom praznovanja 31. decembar/13. januar. Svečani čin kanonizacije je obavljen u hramu Svetog Save na Vračaru 2000. godine. Mošti Svetog ispovednika Dositeja Niškog i Zagrebačkog se čuvaju u Vavedenjskom manastiru u Beogradu.

izvor: spc.rs