Promocije knjiga u Ljubljani povodom 80 godina stradanja sveštenstva i naroda

U subotu, 14. juna, u prepunoj svečanoj sali Parohijskog doma Hrama svetih Kirila i Metodija u Ljubljani, održana je promocija dvije važne i tek izdate knjige – zbornika tekstova sa naučnih skupova pod nazivom „Stradalni put – od Vezirovog do Zidanog mosta“ u izdanju Mitropolije crnogorsko-primorske i knjige „Kainovski zločin – od  Vezirovog do Zidanog mosta“, autora protojereja-stavrofora dr Velibora Džomića, u izdanju Crkvene opštine Ljubljana.

Ženski hor Hrama Svetih Kirila i Metodija

Pomenutim promocijama započelo je obilježavanje osamdesete godišnjice mučeničke končine velikog narodnog zbjega u kom su se nalazili ostaci Kraljeve vojske, sveštenstvo i narod Crne Gore, koje je u ljeto 1945. godine, u Sloveniji, sustigla bratobilačka ruka njihovih sunarodnika. Živote je tada izgubilo preko 20 000 ljudi, među kojima mnogo žena i djece, kao i Slovenaca koji su se suprotstavili revolucionarnom teroru.

Promocija knjiga o stradanjima 1945. godine u Ljubljani

Na predstavljanju zbornika tekstova sa naučnih skupova „Stradalni put od Vezirovog do Zidanoga mosta“, govorili su Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije, prof. dr Budimir Aleksić, potpredsjednik Vlade Crne Gore i prof. dr Srđa Trifković, dok su knjigu „Kainovski zločin od Vezirovog do Zidanog mosta (1944-1945)“, predstavili autor, protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić, dr Srđa Trifković i dr Budimir Aleksić.

Pored već pomjenutih govornika, promociji su prisustvovali i Njihova Preosveštenstva Episkopi pakračko-slavonski Jovan i buenosajreski i južno-centralnoamerički dr Kirilo, administrator Mitropolije zagrebačko-ljubljanske, Njegova Ekselencija Nadbiskup i Mitropolit ljubljanski msgr. Stanislav Zore, pomoćnica direktora Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije gospođa Nikolina Milatović Popović, predstavnici diplomatskih predstavništava Republike Srbije, Bosne i Hercegovine i Republike Grčke, gospodin Miljan Marković, predsjednik Skupštine Tivat, predstavnici udruženja „Otkrićemo istinu“, kao i predstavnici više srpskih društava koja djeluju na teritoriji Republike Slovenije.

Promocija knjiga u Parohijskom domu u Ljubljani

Na početku skupa ženski hor hrama Svetih Kirila i Metodija pojao je Ton despotin, tropar Duhova i pesmu Evo Gospoda. Đakon Petar Kozakijević pozdravio je okupljene u ime Crkvene opštine, a potom je pozdravne i uvodne riječi sabranima uputio Njegovo Preosveštenstvo Episkop dr Kirilo.

Vladika Kirilo citirao je riječi blaženopočivšeg patrijarha Pavla izgovorene 1992. godine na opijelu u manastiru Podlastva: „Nismo danas došli ovu svetinju da povređujemo, nego da zacelimo stare rane. Celivajući ove unižene i patničke kosti naše braće, uludo pobijene bratskom rukom, mi se klanjamo ljudskom dostojanstvu, odajemo dug njima i pravdi Božjoj, da bi te kosti bile večita opomena nama i našim pokolenjima — da nikada više ne digne ruku brat na brata svoga“, i dodao da se rane zacjeljuju praštanjem.

Obraćanje Episkopa dr Kirila

„Ono što prvo upada u oči jesu razmjere te strašne tragedije: tolike hiljade uništenih, uglavnom mladih života. Tolika mržnja. Toliko odsustvo samilosti prema bližnjem. Sa stanovišta civilizacijskih vrijednosti, to je masovna egzekucija bez suda i presude: ubistvo nevinih – sveštenika, žena i djece. Na spisku postradalih, koji broji više hiljada imena, nalaze se i mladi dječaci, a mislim da je malo porodica iz Crne Gore i Hercegovine koje na tom putu nijesu izgubile bar jednog svog člana. Uprkos tome, Crkva nije posegnula da sudi o tom događaju, nego je tražila u tom času tame Hristovo Raspeće i Njegov grob — i pronašla ga je u krsnom putu Svetog sveštenomučenika mitropolita Joanikija Lipovca i drugih sveštenomučenika i mučenika koji su postradali sa njim. Crkva ih je kanonizovala. Nije navela sva njihova imena, već samo neka, da bi nam ona bila putokaz. Imena svih zna samo Bog. Baš zbog toga što ne znamo imena svih svetih i ustanovljen je praznik Svih svetih — koji ove godine proslavljamo baš sutra“, rekao je Episkop Kirilo u uvodnom obraćanju okupljenima.

Visokopreosvećeni Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije je u svom izlaganju iskazao zalaganje za popisivanje i naučno istraživanje svih zločina – i četničkih i komunističkih i nacističkih, svih bez izuzetka, a naročito onih zločina koji su se dogodili među braćom.

Mitropolit Joanikije

„Kada vršimo pomene, molimo se Bogu za pokoj duša onih koji su postradali, imamo osjećaj da su se pred Bogom žrtve i zločinci već izmirili, oni su već odavno svi pred licem Božijim, a taj mir koji je već postignut na nebu treba da se dogodi i među nama. Ali mira ne može biti dokle se ne sazna istina, dokle se istina ne otkrije i dokle tu istinu, ma koliko ona bila gorka, ne prihvatimo, da se sa njom u potpunosti suočimo. Vidimo, za razliku od onih na nebu, da među nama nema još uvijek te spremnosti da se suočimo sa istinom“, poručio je Mitropolit.

Prof. dr Budimir Aleksić, rekao je da je „u samom naslovu zbornika insignirana tematika – stradalni put nacionalne Kraljevske vojske, sveštenstva i monaštva Mitropolije crnogorsko-primorske, nenaoružanog naroda – žena djece i staraca, put od Vezirovog mosta u Podgorici do Zidanog mosta ovdje u Sloveniji koji je trajao od novembra 1944. do juna 1945. godine. Ovi naučni skupovi bili su pokušaji da se odgovori na nekoliko pitanja – šta se to događalo u Crnoj Gori u jesen 1944, koji su razlozi naveli Mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija i sveštenstvo mitropolije, pripadnike Kraljevske vojske, ali i druge, brojnu nejač, da krenu na put sopstvenog mučeničkog stradanja? Kuda su se oni kretali, kojim pravcem? Ko ih je sve na tom putu napadao i ubijao i ko ih je napokon izdao, prevario i žrtvovao? To su pitanja na koja srpska istoriografija još uvijek nije odgovorila i naučni skupovi u Podgorici i Banja Luci bili su pokušaj da se na ta pitanja odgovori na jedan naučno utemeljen način“, rekao je profesor Aleksić.

Narodni guslar i urednik Svetigore gospodin Rajo Vojinović na guslama je izveo potresni spjev „Kompartijske jame u Crnoj Gori“, autora Radovana Bećirovića Trebješkog. „Pjesma je nastala nakon samih zločina, takozvanih lijevih skretanja s kraja 1941, i početka 1942. godine u Crnoj Gori. Kao i u drugim situacijama i ovdje je poezija reagovala mnogo prije istoriografije. Radovan Bećirović bio je starac koji se upokojio 1986. godine i koji je zbog te pjesme jedva živu glavu sačuvao“, kazao je gospodin Vojinović prije izvođenja pjesme.

Rajo Vojinović, narodni guslar i urednik Svetigore

Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić zablagodario je Bogu što u jubilarnoj godini, kada molitveno obilježavamo osamdesetu godišnjicu stradanja velikog narodnog zbjega – sveštenstva, monaštva, intelektualaca, duhovne i nacionalne elite Crne Gore, „ali i ne samo tog naroda iz Crne Gore nego i stradanja ljudi iz Slovenije, Hrvatske i Srbije, na nekih 650 masovnih grobnica, koliko je prema mom saznanju do danas pronađeno, evidentirano i obilježeno u Republici Sloveniji. Zahvaljujem se pre svega Njegovom Preosveštenstvu Episkopu Kirilu koji me je podstakao da pripremim ovu knjigu za ovu godišnjicu i da mu se zahvalim na blagoslovu da Crkvena opština ljubljanska bude izdavač knjige, da se zahvalim i protojereju Aleksandru Obradoviću, arhijerejskom namjesniku ljubljanskom i protojereju Borislavu Livopoljcu, starješini hrama Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani koji su se svojski potrudili da ova knjiga ugleda svetlost dana ovim povodom“, rekao je prota Džomić.

Promocija knjige „Od Vezirovog do Zidanog mosta“

Otac Velibor je kazao da rad na ovakvim knjigama liči na cijeđenje suve drenovine jer su arhivski depoi još uvijek zatvoreni. Istakao je da je knjiga najmanje nastala na arhivskoj građi koja pripada državnim i bezbjednosnim strukturama tog vremena, jer je ista u najvećoj meri nedostupna istraživačima, a najviše na arhivskoj građi Mitropolije crnogorsko-primorske i svjedočanstvima preživjelih.

„Imao sam tu sreću da upoznam u Americi, Kanadi i po Evropi upoznam značajan broj ljudi koji su preživeli tu golgotu i taj pakao na zemlji, da upoznam one koji su taj svoj bolni krik, taj vapaj za istinom, da ne ostane nezabeleženo, pretočili na stranice Glasnika srpskog istorijsko-kulturnog društva Njegoš iz Čikaga, Amerikanskog Srbobrana, drugih časopisa koji su štampani u našoj emigraciji i knjiga. Sretao sam te ljude i zapisivao njihova svedočenja koliko je bilo moguće, skupljao sa raznih strana da bi na neki način rekonstruisali tu sliku tog puta kako ga je narod zvao od Vezirovog do Zidanog mosta, a oba toponima su simvolički“, kazao je prota Velibor.

Muški vizantijski hor Hrama Svetih Kirila i Metodija

Veče na kom su promovisana ta dva važna djela završeno je pojanjem stihire Pedesetnice, tropara novomučenicima srpskim i himne Ton despotin, koje je pojao muški vizantijski hor Hrama Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani.

Obilježavanje jubileja nastavljeno je sutradan, Svetom liturgijom u Ljubljani i parastosom u Kamniškoj Bistrici.

Proslava jubileja, kao i izdavanje knjige „Od Vezirovog do Zidanog mosta“, omogućena je podrškom Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u Regionu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije, na čemu im Crkvena opština Ljubljana i Mitropolija zagrebačko-ljubljanska toplo blagodare. 

P.K.

Foto: Aleksej Ristić