Hristo Janaras: Bogorodica

U ličnosti Presvete Bogorodice Crkva prepoznaje ono stvorenje koje je – samo ono u celokupnoj tvorevini Božijoj, i materijalnoj i duhovnoj – stiglo do ispunjenja cilja zbog kojega tvar postoji: do najpotpunijeg mogućeg sjedinjenja sa Bogom, do najpotpunijeg ostvarenja mogućnosti života. Njen pristanak na vaploćenje Sina nije samo neko usaglašavanje čovečanske volje sa Božijom voljom nego jedinstvena egzistencijalna činjenica uzajamnog prožimanja života tvorevine i života onoga što je nestvoreno: Bogorodica se udostojila da, po svojoj prirodnoj energiji (energiji volje, ali i materinstva), učestvuje u zajedničkoj energiji Božanstva, odnosno u samom životu Boga. Njen fizički život, njena krv i biološke funkcije njenog tela poistovećene su sa životom koji je u službi ovaploćene ipostasi Boga Logosa. Bog Logos je živeo kao deo njenog tela, sa njenim telom i njenom krvlju, u njenoj materici; njena prirodna stvorena energija poistovetila se sa energijom života Nestvorenoga.

Nije Bogorodica samo „pozajmila“ svoje biološke funkcije Bogu Logosu. Jer, majka ne „pozajmljuje“ svoje telo svome detetu nego svojim telom i svojom krvlju izgrađuje njegovo biće, kao što dojenjem, rečju, milovanjem i ljubavlju sazdava i „dušu“ svoga deteta. Crkva je uporna u svom tvrđenju da Sin i Logos Božiji nije Svojim očovečenjem prosto primio telo nego je primio „telo oduševljeno i logičkom i umnom dušom“, kao što je telo svakog čovečanskog embriona. Hristos je primio čovečansku prirodu sa celokupnošću telesnih i duhovnih energija koje nju sačinjavaju i izražavaju. A učešće Bogorodice ne prestaje sa sazdanjem Hristovog tela nego se produžava na ono što bismo mogli nazvati izgradnjom Njegove duše; Njegove čovečanske psihe, pošto je majka izvor i polazište za artikulaciju prvih psihičkih doživljaja, prvih saznanja, prvih mucanja, progresivnog ulaska deteta u svet imena i simvola, u svet ljudi.

Majka Božija, odnosno Djeva Marija, u svome biću je poistovetila život tvarnog sa životom netvarnog i u svome životu sjedinila tvar sa njenim Tvorcem. Tako svako stvorenje, celokupna tvorevina Božija, nalazi u njenoj ličnosti dveri „istinskog života“, ulaz u punoću egzistencijalnih mogućnosti. Njoj se „raduje sva tvorevina, anđela sabor i čovečiji rod“. Svaka slika koja je sažimanje prirode, jezikom crkvene poezije, dodeljuje se Bogorodici da bi se izrazila upravo vaseljenska obnova tvari koja se odigrala u njenoj ličnosti. Ona je „nebo“, i „zemlja dobra“, i „gora neodsečna“, i „kamen koji napaja žedne života“, i „materica koja preporađa“, i „vrt koji rađa umilostivljenja“. A nenadmašna „semantika“ pravoslavnog živopisa prenosi likovni nacrt tih slika nekad na crtež, a nekad na boju, i prikazuje Bogorodicu bilo kao presto Božanstva dok drži odojče, bilo u molitvi, bilo kao Glikofilusu, ili pak „pognutu“ pri Rođenju Hristovom ili u svom Uspenju. Ona je nova Eva, koja rekapitulira prirodu, ali ne u „protivprirodnu“ autonomiju i smrt nego u „natprirodno“ učestvovanje u Božanstvu i u ostvarivanje večnog života. Jer, njena volja vaspostavlja egzistencijalni „kraj“ ili cilj svekolike tvorevine, daje smisao i nadu u „žarko iščekivanje tvorevine“. Kada vernici ištu zauzimanje Bogorodice za njihovo spasenje, ne traže neku vrstu pravnog posredovanja nego traže da i njihova neispunjena želja bude obuhvaćena njenom životvornom voljom, koja potvrđuje spasonosnu ljubav vaploćenog Boga.

Hristo Janaras